Begrippenlijst

Actualiteit

De actualiteit geeft het tijdsverschil weer tussen de meting en het beschikbaar hebben van de gegevens. Indien gegevens direct na de meting beschikbaar en bruikbaar zijn, is er sprake van een hoge actualiteit.

Aggregatieniveau

Het aggregatieniveau is het niveau waarop individuele onderzoeksdata zijn samengevoegd. Gegevens kunnen worden samengevoegd op basis van plaats (bijvoorbeeld verschillende rijstroken samenvoegen) of op basis van tijd (bijvoorbeeld: snelheidsgegevens kunnen bestaan uit kwartiergemiddelden). Bij verkeersmonitoring voor beleidsdoeleinden kan worden volstaan met een hoog aggregatieniveau; dit is namelijk gericht op hoofdlijnen.

Automatische Incident Detectie (AID)

Automatische Incident Detectie (AID) is een automatische functie binnen een filedetectiesysteem. Deze functie zorgt ervoor dat het verkeer bij een verstoring in de verkeersstroom, bijvoorbeeld door een file of een ongeval, automatisch wordt gewaarschuwd. Op de matrixborden boven de weg wordt automatisch de maximum snelheid aangegeven van 70 (eerste matrixbord) en 50 km/uur (op de volgende matrixborden).

Basisdiagram

Het basisdiagram geeft de relatie weer tussen de intensiteit, de dichtheid en de snelheid. Het basisdiagram wordt ook wel het fundamenteel diagram van de verkeerskunde genoemd.

Meer informatie over het basisdiagram en de fundamentele relaties is hier te vinden.

Beschikbaarheid

De beschikbaarheid geeft aan in hoeverre de meetwaarde of de informatie beschikbaar is voor gebruik. Beschikbaarheid kan zowel betrekking hebben op het meetsysteem als op het presentatiemiddel (DRIP, website). De beschikbaarheid wordt uitgedrukt in een percentage van de tijd.

Betrouwbaarheid

Met betrouwbaarheid wordt aangegeven in hoeverre een systeem beschikbaar is, nauwkeurig is en hoeveel varatie er is in de beschikbaarheid en nauwkeurigheid.

Betrouwbaarheidsinterval

Het betrouwbaarheidsinterval is een bereik aan weerszijden van een steekproefgemiddelde, behorend bij een bepaald betrouwbaarheidsniveau. Met behulp van het betrouwbaarheidsinterval kan met een bepaald betrouwbaarheidsniveau (bijvoorbeeld 95 procent zekerheid) worden aangegeven welke marge (onzekerheid) er is rondom het steekproefgemiddelde.

Blokrijden

Blokrijden is een techniek om rust in het verkeer te brengen, waarbij een of meer auto's van de politie of Rijkswaterstaat met een constante ('optimale') snelheid midden op de snelweg rijden. De achterliggende voertuigen kunnen hier niet voorbij en moeten dus met dezelfde constante snelheid blijven rijden. Hierdoor wordt het telkens optrekken en afremmen vermeden, waardoor de kans op ongelukken en files wordt verkleind.

Bufferen

Met bufferen wordt met behulp van een bufferstrook de file breder gemaakt zodat deze minder lang is. Hiermee wordt voorkomen dat een file zo lang wordt dat andere verkeersstromen worden gehinderd, bijvoorbeeld door een afslag of een kruising te blokkeren.

Capaciteit

De capaciteit is het maximum aantal voertuigen dat per tijdseenheid een zekere dwarsdoorsnede kan passeren. De capaciteit wordt meestal uitgedrukt in voertuigen per uur. De capaciteit is gelijk aan de maximale intensiteit van een weg. Capaciteit is geen constante waarde, maar afhankelijk van verschillende factoren. Meer informatie over de capaciteit is hier te vinden.

Cellular Automata Modellering

Cellular Automata Modellering is een type micromodel, waarbij de weg in kleine cellen wordt opgedeeld die wel of niet bezet zijn door een voertuig. Deze methode leent zich uitstekend voor microsimulaties die zeer snel kunnen worden doorgerekend. Dit zorgt ervoor dat ze bijvoorbeeld ook voor online simulatie geschikt zijn.

Centraal DRIP Management Systeem (CDMS)

In het Centraal DRIP Management Systeem wordt bepaald welke informatie over welke routes op de Dynamische Route Informatie Panelen wordt getoond. Dit zijn meestal teksten over de lengte van files. De teksten worden elke minuut automatisch gegenereerd op basis van meetgegegevens uit detectielussen. Maar een operator in de verkeerscentrale kan ook andere teksten op de DRIP plaatsen.

Congestie

Congestie is een vertraging op het wegennet die een automobilist ondervindt als gevolg van een te groot verkeersaanbod of een (tijdelijke) verlaging van de capaciteit. Op het hoofdwegennet spreekt men ook wel van file en op het onderliggende wegennet van een wachtrij. De hoeveelheid congestie kan bijvoorbeeld worden uitgedrukt in de filelengte (aantal kilometer), de fileduur (aantal uur dat de file er staat), filezwaarte (filelengte maal fileduur) en het aantal voertuigverliesuren (totale vertraging van alle automobilisten samen). Congestie wordt meestal bepaald op basis van snelheid: als de gemiddelde snelheid van de verkeersstroom lager is dan een bepaalde grenswaarde. In de praktijk worden verschillende grenswaarden gebruikt. Als gevolg hiervan kan een verschillend filebeeld ontstaan bij nagenoeg dezelfde verkeersafwikkeling.

Dichtheid

De dichtheid van de verkeersstroom is het aantal voertuigen dat zich op een bepaald tijdstip bevindt, op een wegvak met een bepaalde lengte en breedte. De dichtheid wordt meestal uitgedrukt in het aantal voertuigen per kilometer.

Meer informatie over de dichtheid is hier te vinden. De relatie tussen dichtheid, intensiteit en snelheid staat beschreven in het artikel over de fundamentele relatie.

Dynamische Route Informatie Paneel (DRIP)

Een Dynamisch Route Informatie Paneel is een boven of langs de weg geplaatst paneel, waarop actuele routeinformatie en routeadviezen aan de weggebruiker kunnen worden gegeven. Het doel van een DRIP is om de verdeling van het verkeersstroom over de autosnelwegen te optimaliseren, de congestiekans te verkleinen en het reiscomfort van de weggebruikers te verhogen.

Dynamische kruispunt indeling

Maatregel waarbij de indeling van een kruispunt kan woren aangepast. Dit gebeurt met behulp van LED's als wegmarkering en/of met portaalborden boven de opstelstroken.

Floating Car Data (FCD)

Bij Floating Car Data wordt verkeersinformatie verzameld door het volgen van individuele voertuigen. Meer informatie over FCD is hier te vinden.

Filealgoritme

Een filealgoritme berekent op basis van de ingewonnen gegevens de lengte van een file.

Frequentie van de inwinperiode

De frequentie van de inwinperiode geeft aan hoe vaak gegevens worden ingewonnen. Zo kan er bijvoorbeeld continu of periodiek worden ingewonnen. Periodiek kan zijn elke week, maand, jaar, etc.

Fundamenteel diagram

Het fundamenteel diagram in de verkeerskunde geeft de relatie weer tussen de intensiteit, de dichtheid en de snelheid. Het fundamenteel diagram wordt ook wel het basisdiagram genoemd.

Meer informatie over het fundamenteel diagram en de fundamentele relatie is hier te vinden.

Fundamentele relatie

De fundamentele relatie (ook wel basisrelatie) in de verkeerskunde legt het verband tussen de intensiteit q (uitgedrukt in vtg/uur), de dichtheid k (uitgedrukt in vtg/km) en de gemiddelde snelheid u (uitgedrukt in km/uur). De verhouding tussen deze drie grootheden kan worden omschreven als q = k * u.

Zie voor een uitgebreide beschrijving het artikel over de fundamentele relatie.

Groene golf

Een groene golf is een methode om het verkeer binnen de bebouwde kom beter te laten doorstromen. Door op een (doorgaande) weg met meerdere [[#verkeersregelinstallatie|verkeerslichten deze verkeerslichten aan elkaar te koppelen, krijgen voertuigen die met een bepaalde snelheid over de weg rijden bij elk verkeerslicht groen. Zo kan worden voorkomen dat het verkeer steeds moet stoppen en weer optrekken.

H/B-matrix

Een Herkomst/Bestemmingsmatrix is een tabel waarin wordt aangegeven waar verkeer vandaan komt en waar het naar toe gaat. De H/B-matrix geeft belangrijke input voor verkeerskundige analyses en modellen.

Meer informatie over het opstellen en het gebruik van de H/B-matrix is hier te vinden.

Hiaat

Een hiaat is het "gat" tussen twee voertuigen. Dit gat kan worden uitgedrukt in tijd of in afstand. Zie ook volgtijd.

Homogene en stationaire verkeersstroom

Een homogene en stationaire verkeersstroom is een verkeersstroom die "overal gelijk" is verdeeld, zowel over de ruimte (homogeen) als over de tijd (stationair). Omdat een verkeersstroom is opgebouwd uit verschillende afzonderlijke voertuigen met elk hun afzonderlijke gedragingen, komt een homogene en stationaire verkeersstroom in de praktijk niet vaak voor. Homogene en stationaire verkeersstromen worden daarom vooral binnen de verkeerskundige theorie toegepast. Voor kleine afstanden en kleine tijdsperiodes (ordegrootte een paar honderd meter en een paar minuten) geeft de veronderstelling van een homogene en stationaire verkeersstroom een redelijke benadering.

Incident

Veel files ontstaan als gevolg van incidenten. Een incident kan worden omschreven als een onverwachte gebeurtenis veroorzaakt door weggebruikers die de capaciteit beïnvloedt. Denk hierbij aan ongevallen, afgevallen lading, stilstaande voertuigen op de rijstrook, op de vluchtstrook of in de berm.

I/C-verhouding

De I/C-verhouding geeft aan hoe het actuele aantal voertuigen per uur op een weg, (de intensiteit), zich verhoudt tot het maximale aantal voertuigen dat per uur op de weg kan rijden, (de capaciteit).

Meer over de relatie tussen de intensiteit en de capaciteit is te vinden in het artikel over de fundamentele relatie.

Instantane reistijd

Instantane (of momentane) reistijd is een benadering van de 'werkelijke' reistijd op een bepaalde route. De instantane reistijd is gebaseerd op de laatst beschikbare metingen langs een stuk snelweg en op de veronderstelling dat de verkeerscondities op deze route gedurende het afrijden van de route niet veranderen.

De instantane reistijd over een traject (A-Z) is de som van de meest recente (berekende of gemeten) reistijden over de deeltrajecten (A-B, B-C, ... Y-Z). De instantane reistijd is een wiskundige constructie, de werkelijke reistijd van een weggebruiker zal hier nooit gelijk aan kunnen zijn.

De instantane reistijd wordt wel gebruikt als eerste orde schatter voor de reistijd die een weggebruiker op het traject zal ondervinden. Als de verkeerscondities op het traject gedurende die geschatte reistijd min of meer constant zijn is het een goede benadering van de reistijd voor de weggebruikers.

Intensiteit

De intensiteit van de verkeersstroom is het aantal voertuigen dat per tijdseenheid een zekere wegdoorsnede passeert. De intensiteit wordt meestal uitgedrukt in voertuigen per uur.

Meer informatie over de intensiteit is hier te vinden. De relatie tussen dichtheid, intensiteit en snelheid staat beschreven in het artikel over de fundamentele relatie.

Keep your lane

Het principe dat een automobilist niet continu op de meest rechtse (of linkse) beschikbare rijstrook hoeft te rijden. Automobilisten mogen op de snelweg dus in hun eigen rijstrook blijven rijden. Inhalen is dan zowel links als recht toegestaan.

Lateraal rijgedrag

Lateraal rijgedrag is het gedrag in de breedterichting van de weg, bijvoorbeeld een individuele bestuurder die van rijstrook wisselt om in te spelen op de karakteristieken van de weg en het verkeer. Lateraal gedrag houdt verband met longitudinaal rijgedrag.

Meer informatie over longitudinaal- en lateraal rijgedrag vindt u hier

Level of Service

De Level of Service (LOS) geeft wat de afwikkelingskwaliteit van een weg aan. Een hoge level of service betekent dat de snelheden hoog zijn en intensiteiten laag. Over het algemeen betekent dit dat de gebruiker snel en comfortabel over een weg kan rijden. Een korte toelichting op de Level of Service is hier te vinden.

Longitudinaal rijgedrag

Longitudinaal rijgedrag is het rijgedrag in de lengtelichting van een rijstrook, waarbij een individuele bestuurder inspeelt op de karakteristieken van de weg en het verkeer door te versnellen of te vertragen. Longitudinaal gedrag houdt verband met lateraal rijgedrag.

Meer informatie over longitudinaal- en lateraal rijgedrag vindt u hier.

Mobile Traffic Services (MTS)

Systeem van LogicaCMG waarbij de beweginging van mobiele telefoons worden gevolgd om actuele verkeersinformatie uit af te leiden. Hiermee kunnen verkeersbewegingen op zowel het hoofd- als het onderliggend wegennet worden geregistreerd. Het gaat hierbij met name om snelheid- en reistijdgegevens. Meer informatie over het inwinnen van verkeersgegevens via mobiele telefoons is hier te vinden.

MoniBAS

MoniBas is een systeem dat de data uit MoniCa bewerkt via een serie algoritmes. MoniCa levert meetraai-gegevens (gegevens van een doorsnede), MoniBAS bewerkt deze gegevens tot meetvak-data (van raai tot raai). Vervolgens worden (in de module Prepoc) de ontbrekende gegevens zo goed mogelijk aangevuld, zodat verkeerskundig interessante gegevens beschikbaar zijn. En vervolgens kunnen op basis van deze gegevens reistijden worden geschat.

MoniCa

MoniCa (MONItoring CASco) is een systeem van Rijkswaterstaat dat de meetgegevens afkomstig uit lusdetectoren verzameld. Deze gegevens betreffen bijvoorbeeld snelheid en intensiteit op minuutbasis. Rijkswaterstaat heeft zeven regionale MoniCa-systemen. Deze zijn met elkaar verbonden en wisselen hun informatie met elkaar uit. In principe kan op deze manier alle informatie in elke regio beschikbaar worden gemaakt.

Motorway Traffic Management systeem (MTM)

Een Motorway Traffic Management systeem bestaat in principe uit inductielussen voor detectie van het verkeersgedrag en matrixsignaalgevers boven de rijstroken om het verkeer te waarschuwen. Bij detectie van een file zal het systeem de weggebruikers stroomopwaarts automatisch waarschuwen door op de signaalgevers 70 (met flashers), 50 (met flashers) en 50 (boven de file) te tonen, ook wel het automische incident detectie systeem genoemd. Ook kan de operator in de verkeerscentrale rijstroken afsluiten door een verdrijvingspijl (met flashers) te tonen en door een rood kruis boven de betreffende rijstrook te plaatsen.

Nauwkeurigheid

De nauwkeurigheid geeft aan in hoeverre een gemeten of berekende waarde overeenstemt met de werkelijke waarde.

PersonenAuto Equivalenten (PAE)

Een PersonenAuto Equivalent (PAE) is het equivalent voor één personenvoertuig. Deze eenheid wordt gebruikt om een mix van vrachtvoertuigen en personenvoertuigen in een waarde uit te drukken. Het aantal PAE's per voertuig moet worden beschouwd als dat deel van de capaciteit, wat door dat voertuig wordt verbruikt. Anders gezegd: wanneer het beweuste voertuig niet aanwezig was, het aantal personenauto's dat dan op de plaats van het bewuste voertuig gebruik zou kunnen maken van de weg. (Bron: ASVV) Een vrachtvoertuig is, afhankelijk van de situatie en de toepassing, ongeveer 1,5 á 2 PAE.

Redundantie

Redundantie is het zodanig meervoudig uitvoeren van onderdelen, dat het geheel goed blijft functioneren wanneer één of meer onderdelen defect raken of verloren gaan. Zo kunnen gegevens redundant worden opgeslagen en kunnen technische systemen zowel op component- als systeemniveau redundant worden uitgevoerd.

Referentiekader

Het referentiekader is een kwantitatieve specificatie van een (verkeers)situatie die nog als acceptabel wordt beschouwd. Deze gewenste situatie wordt voor alle afzonderlijk te onderscheiden wegvakken of trajecten uitgedrukt middels een criterium (grootheid) en een grenswaarde (eenheid). Bijvoorbeeld minimale snelheid 70 km/uur, maximale reistijd 43 minuten, maximale filelengte 2 kilometer, etc.

Regelscenario

Een regelscenario is een van te voren opgesteld draaiboek, waarin is vastgelegd hoe te handelen bij een specifieke verkeerssituatie. De vorm is vaak een schakelschema waarin precies is aangegeven welke maatregelen op welk moment moet worden ingezet dan wel beëindigd, en op basis van welke (meetbare) criteria dit gebeurt. Regelscenario's zijn vooral van belang bij gecoördineerde inzet van netwerkbrede maatregelpakketten.

Regelstrategie

Een regelstrategie is een netwerkbrede doelstelling voor het (met behulp van dynamisch verkeersmanagement) verdelen van de beschikbare capaciteit bij overbelasting van het wegennet. De regelstrategie bestaat uit:

• voorkeursroutes: routes waarlangs het verkeer bij voorkeur wordt geleid;
• geprioriteerde netwerkdelen: wegen en knooppunten die 'voorrang' krijgen als het verkeersaanbod te groot dreigt te worden.

Reistijd

De reistijd is de tijdsduur voor het afleggen van een traject met een vastgestelde lengte door één of een aantal voertuigen. Reistijden kunnen worden gemeten met verschillende methodes, in het artikel 'Vergelijking reistijdschattingen met MTS en MoniCa' wordt beschreven hoe deze twee methodes werken en wat het verschil is.

Instantane (of momentane) reistijd is een benadering van de 'werkelijke' reistijd op een bepaalde route. De instantane reistijd is gebaseerd op de laatst beschikbare metingen langs een stuk snelweg en op de veronderstelling dat de verkeerscondities op deze route gedurende het afrijden van de route niet veranderen.

Snelheid

De snelheid geeft aan welke afstand een voertuig binnen een bepaalde tijdsperiode aflegt. Snelheid wordt meestal uitgedrukt in kilometer per uur of in meter per seconde. Er kunnen meerdere soorten snelheid worden onderscheiden, bijvoorbeeld gemiddelde snelheid en individuele voertuigsnelheid, puntsnelheid en trajectsnelheid, etc.

Meer informatie over deze verschillende soorten snelheid is hier te vinden. De relatie tussen dichtheid, intensiteit en snelheid staat beschreven in het artikel over de fundamentele relatie.

Snelheidsdeken

Het verlagen van de maximumsnelheid op een traject middels matrixsignaalgevers boven de (snel)weg. Hierop kan 50, 70 en 90 (km/h) worden getoond.

Spitsstroken

Een spitsstrook is een extra rijstrook op een rijbaan van een autosnelweg die alleen tijdens drukke verkeersperioden (in de regel tijdens de spits) wordt opengesteld voor verkeer.

Toeritdoseerinstallatie (TDI)

Zie Toeritdosering.

Toeritdosering

Een toeritdosering is een systeem waarmee het verkeer gereguleerd wordt toegelaten op de weg. Het doel van toeritdosering is het beperken van het aantal invoegende voertuigen om zo de verkeersdoorstroming op de hoofdrijbaan niet te verstoren.

Traffic Eyes

Traffic Eye is een detectiesysteem van Siemens dat gebruik maakt van twee infrarooddetectoren. De Traffic Eyes sturen sms-berichten met de gemeten verkeersgegevens naar een centrale computer. Die verwerkt de gegevens tot concrete verkeersinformatie.

Trajectorieënmethode

Met de trajectorieënmethode wordt uit gemeten snelheden op verschillende locaties op een traject de reistijd afgeleid. Met de methode wordt een fictief voertuig over het traject gereden, rekening houdend met de snelheid die op dat moment rondom die locatie is gemeten. Voor meer informatie zie paragraaf 3.1 van: Van Lint, Evaluatie en analyse van reisinformatie, TU Delft Faculteit Civiele Techniek in opdracht van Rijkswaterstaat Adviesdienst Verkeer en Vervoer, juni 2006.

Verkeerscentrale

Rijkswaterstaat beschikt over zes regionale verkeerscentrales en een coördinerend, landelijk verkeerscentrum (het Verkeerscentrum Nederland). In de centrales kunnen operators de verkeerssituatie monitoren en ingrijpen zodra een verkeersknelpunt dreigt. Systemen die de operator in de verkeerscentrale daartoe ter beschikking heeft zijn bijvoorbeeld matrixborden, DRIP's en toeritdoseerinstallaties (TDI). Actuele verkeersinformatie wordt vanuit het Verkeerscentrum Nederland ter beschikking gesteld aan de media. Daarnaast ligt er een belangrijke taak voor incidentmanagement. Vanuit de verkeerscentrales worden de hulpverleners gewaarschuwd om hulp te verlenen, het verkeer te regelen en de rijbaan snel weer vrij te krijgen. Hierdoor worden files die ontstaan door incidenten zo veel mogelijk beperkt.

Steeds meer grote gemeenten hebben ook hun eigen verkeerscentrale en steeds meer systemen om het verkeer in de stad te monitoren en aan te sturen.

Verkeersprestatie

De verkeersprestatie op een wegvak geeft aan hoeveel voertuigen dat wegvak heeft verwerkt. De verkeersprestatie wordt gebruikt om inzicht te geven in de routekeuze en de verkeersveiligheid. De verkeersprestatie wordt verkregen door de intensiteit op een wegvak te vermenigvuldigen met de lengte van een wegvak waarover de gemeten intensiteit per tijdseenheid geldig is. De verkeersprestatie wordt meestal uitgedrukt in voertuigkilometers per uur.

Ook op netwerkniveau heeft de verkeersprestatie betekenis. Een hogere verkeersprestatie in een bepaalde tijdperiode kan zowel positief als negatief zijn: positief als het betekent dat er meer voertuigen zijn verwerkt, negatief als het betekent dat de voertuigen gebruik zijn gaan maken van langere routes.

Verkeersregelinstallatie (VRI)

Een Verkeersregelinstallatie regelt met behulp van verkeerslichten de verkeersafwikkeling op gelijkvloerse kruisingen.

Voertuigkilometers

Het totaal aantal kilometers dat een groep voertuigen aflegt.

Voertuigverliesuren

De totale vertraging die een groep voertuigen ondervindt.

Volgafstand

De afstand tussen twee rijdende voertuigen (van achterkant leider tot voorkant volger), meestal uitgedrukt in meters.

Volgtijd

De volgtijd is de afstand tussen twee voertuigen uitgedrukt in de tijd. De volgtijd kan worden bepaald door de tijd te meten tussen het passeren van één voertuig en het volgende voertuig. Indien men ook de tijd meeneemt die de auto er over doet om een bepaald punt te passeren, dan spreekt men van kop-tot-kop. Neemt men deze tijd niet mee, dan spreekt men van de staart-tot-kop-volgtijd. Dit laatste wordt ook de hiaattijd genoemd.

Wachtrij

Deze term wordt meestal alleen gebruikt voor het onderliggend wegennet. Een wachtrij kan bijvoorbeeld worden gedefinieerd als een aaneengesloten rij voertuigen met een onderlinge afstand van maximaal xx meter en een snelheid van minder dan yy km/h.

Wisselstrook

Een wisselstrook is een rijstrook die, afhankelijk van de drukte, zowel in de ene als in de andere richting kan worden opengesteld.

Bronnen

• Rijkswaterstaat AVV; Leidraad model- en evaluatiestudies benuttingsmaatregelen, 2002.

• Rijkswaterstaat AVV; MaatregelenCatalogus Benutten Overzicht van verkeerskundige maatregelen voor Gebiedsgericht Benutten, 2005.

• ir. H. Harms; 80 km/u vertraagt? De oorzaken van de toename in filezwaarte na invoering van de 80 km/u maatregel, Technische Universiteit Delft, november 2006.

• Dr.ir. S.P Hoogendoorn, ir. G. Hegeman, ir. Th Dijker (2004); Traffic Flow Theory and Simulation; diktaat CT4821, Technische Universiteit Delft, 2004.

• ir. R.J. ter Kuile; Rijgedrag en verkeersafwikkeling bij werk in uitvoering met versmalde rijstroken, Technische Universiteit Delft, 2006.

• Dr. ir. J.W.C. van Lint; Data fusie en toestand schatten: het maximale halen uit onbetrouwbare en heterogene verkeersgegevens, bijdrage aan de PAO Cursus Regionale Verkeersmonitoring, november 2006.

• Dr. ir. J.W.C. van Lint; Evaluatie en analyse van reisinformatie, Technische Universiteit Delft in opdracht van Adviesdienst Verkeer en Vervoer, juni 2006.